Samen met Maaike Arends en Michiel Nannen verzorgde Marco de Witte het programma ‘Persoonlijk Leiderschap in Transities’ van AOG School of Management. Een programma voor leiders die hun sporen hebben verdiend en voor een ingrijpende transitie staan. De Witte: “Ze vragen zich af hoe ze zich moeten verhouden tot dit nieuwe vraagstuk en zijn bereid naar zichzelf te kijken: naar de zon- maar zeker ook naar hun schaduwkanten.”
‘Persoonlijk Leiderschap in Transities’ is een programma voor ervaren leiders, die al wat langer meegaan. Mensen die succesvol zijn, de weg naar de top hebben beklommen en niet voor niets op die leiderschapspositie terecht zijn gekomen. Zij staan nu voor een vraagstuk waarbij ze hun organisatie moeten voorbereiden op een transitie. Ze merken dat de oude patronen die hen op deze positie hebben gebracht hen nu niet meer afdoende helpen. Nog harder werken helpt niet. Vaker in de controle schieten evenmin. Het is niet zo dat je als deelnemer die oude patronen volledig moet afleren. Integendeel, ze hebben je gebracht waar je nu bent. Er moet in het kader van de transitie misschien iets bij. In dit programma ontdek je welke patronen je in de weg zitten en welke je juist helpen. In feite leer je je repertoire zodanig uit te breiden dat je beter kunt omgaan met de grote vraagstukken waarmee je organisatie nu te maken heeft.”
Wat als het systeem verandert?
“Die vraagstukken betreffen niet alleen organisaties zelf, maar de systemen waarvan ze deel uitmaken. Dat geldt bijvoorbeeld voor ons voedsel, energie, water, financiële systemen, arbeidsmarkt, zorg, onderwijs en ga zo maar door. We komen er steeds meer achter dat de manier waarop we die systemen hebben georganiseerd niet meer werkt. Er gaat heel veel veranderen de komende jaren. Hoe bereid je als bestuurder van een zorginstelling je organisatie voor op zo’n ingrijpende transitie? Wat betekent het als het hele systeem verandert? Heeft je organisatie na die transitie nog wel bestaansrecht? Een ander voorbeeld: in het onderwijs willen we meer toe naar gepersonaliseerd onderwijs. Het betekent nogal wat voor scholen als je docenten leerprocesbegeleiders en coaches worden en je het systeem van klassen afschaft. Hoe pak je dat als leider aan? Hoe sta je daar zelf in? En wat betekenen zulke vragen voor je eigen leiderschap?”
Verbindend leiderschap laten zien
“Juist omdat het gaat om de transitie van systemen, moet je snappen dat je niet in de positie bent om veranderingen af te dwingen. Je bent namelijk onderdeel van het systeem en niet de eigenaar. De veranderingen vinden plaats tussen de organisaties. In je eentje kun je het systeem niet kantelen en dus moet je met anderen samenwerken om het systeem te laten dansen. Dat vraagt om verbindend leiderschap. Om samenwerking binnen netwerken, in koepels en communities. Dat is niet gemakkelijk: in het huidige systeem is er vaak sprake van concurrentie tussen partijen door de manier waarop geldstromen zijn georganiseerd. Wat heb jij nodig om verbindend leiderschap te kunnen laten zien?”
Drieluik
“Het programma bestaat uit een drieluik: wat gebeurt er met jou, wat betekent dat in de dynamiek met anderen en hoe beïnvloedt dat de verandering die je wilt realiseren. We gebruiken daarbij verschillende invalshoeken, onder andere vanuit de veranderkunde, sociale psychologie, groepsdynamica en systemisch werken. Deelnemers leren in dit programma door te ervaren. Veel van de oefeningen combineren gedachten, lichaam en gevoel. Door vraagstukken via deze waarnemingsdriehoek op drie niveaus te benaderen, neem je op een andere manier waar wat met je gebeurt. Je herkent sneller hoe je reageert, waardoor je ruimte creëert om te bewegen. Als je alleen cognitief bezig bent, merk je vaak te laat dat er iets mis is. Het lijf noemen we wel het early warning-systeem, dat veel eerder dan het brein waarneemt welke kant je op gaat. Het is van belang om die signalen van je lijf eerder te herkennen, zodat je op tijd van koers kunt veranderen in plaats van almaar je oude patronen te blijven volgen.”
Wat als het spannend wordt
“Veranderingen zijn spannend en als het spannend wordt zijn we geneigd om oude patronen van overleving aan te zetten. Een breindeskundige komt vertellen over hoe je brein reageert onder stress. Uit onderzoek blijkt dat je brein dan stopt met nadenken. Je neocortex, waar de rationele besluitvorming plaatsvindt, gaat uit en je limbische systeem neemt het over, waardoor je besluiten neemt op basis van emoties en gevoel. Dan val je dus terug op oude, bekende patronen die verandering in de weg kunnen zitten. Daarom doen we oefeningen waardoor het ook echt spannend voor de deelnemers wordt. Zo laat een toneelregisseur de deelnemers lange tijd dezelfde beweging maken. Hoe reageer je als je spieren verzuren en je graag zou willen stoppen? Wat is dan de invloed van de groep om je heen? Het gaat erom dat je leert waar te nemen wat er met je gebeurt onder bepaalde omstandigheden, welke krachten er in je leven en hoe je patronen kunt herkennen die je gedrag beïnvloeden.”
De uitdaging van de transitie aangaan
“We zijn allemaal gewend om op een bepaalde manier gewapend en geharnast ons dagelijks leven in te stappen. Het is niet gemakkelijk om in ‘het hier en nu’ te zijn. Stilstaan en waarnemen wat er met je gebeurt, is voor elke deelnemer een andere ervaring. En in elke groep loopt het weer anders. Als ik terugkijk op vorige groepen, zie ik deelnemers die zichzelf volledig hervonden hebben. Mensen die de lol in hun werk waren verloren en dat plezier hebben teruggevonden. Deelnemers die dingen over zichzelf ontdekt hebben waarmee ze nieuwe stappen kunnen zetten. Leiders die kritisch naar zichzelf hebben gekeken, hun schaduwzijden in de ogen hebben gekeken en juist daardoor in staat zijn om de uitdaging aan te gaan van de grote transities van deze eeuw.”
Dit interview werd eerder gepubliceerd op www.aog.nl.