Je moet onder grote druk belangrijke beslissingen nemen. Een complexe transitie tot stand brengen die je hele organisatie raakt. Een prestatie leveren die van levensbelang is voor je bedrijf. Je weet dat je daarvoor als leider zelf ook moet veranderen. Hoe doe je dat? Hoe kun je voorkomen dat je onder spanning blijft kiezen voor de bekende weg? Daarover gaat het onder andere tijdens het programma Persoonlijk Leiderschap in Transities van AOG School of Management. Programmaleider Michiel Nannen: “Lijfelijk leren beklijft het beste. Wat je fysiek ervaart, vergeet je niet meer.”
“Als kind uit een ondernemersgezin van accountants ben ik opgegroeid in een economische wereld. Bedrijfseconomie studeren in Groningen lag dan ook voor de hand en eigenlijk was mijn idee toen dat ik als derde generatie het bedrijf zou voortzetten. Dat liep anders. Al tijdens mijn studie raakte ik geïnteresseerd in de ontwikkeling van mensen en hun leiderschap. Daarom koos ik al vroeg in mijn carrière voor een samenwerking met TSM business school, voortgekomen uit de Universiteit Twente, en heb ik me ontwikkeld als begeleider van veranderprocessen in organisaties. Ondertussen was ik van kinds af aan al gefascineerd door het theater en dus ben ik tien jaar na mijn afstuderen alsnog naar de toneelschool gegaan. Mensen en organisaties ondersteunen bij hun ontwikkeling is een uitstekende combinatie met mijn opleiding als acteur. Net als de deelnemers aan het programma heb ik een bedrijfskundige achtergrond, maar dankzij de werkwijze en manier van kijken die ik op de theaterschool heb geleerd kan ik daar iets extra’s aan toevoegen.”
Je harnas uit trekken
“Dit programma is bedoeld voor leiders die een complexe klus moeten klaren en beseffen dat ze daarvoor aan de slag moeten met hun eigen leiderschap. Die motivatie is heel belangrijk: dat benadrukken we altijd in de intakegesprekken. Het gaat om leiders die transities tot stand moeten brengen op basis van samenwerking met meerdere organisaties en partijen en niet meer alleen kunnen vertrouwen op de beïnvloedingsmogelijkheden die hun leidinggevende functie met zich meebrengt. Meer dan ooit vraagt de transitie dat ze zich verplaatsen in anderen, de verbinding leggen en mensen meenemen in hun ideeën. Om dat te kunnen doen is het belangrijk dat je naast je analytisch vermogen ook toegang hebt tot fysieke signalen en in verbinding staat met je gevoelsleven, zelfs als het spannend wordt. Voor velen betekent dit dat ze als het ware het harnas dat ze hebben opgebouwd om te kunnen omgaan met spanning en verantwoordelijkheid, opnieuw moeten leren uittrekken als de situatie daarom vraagt. Stevigheid en raakbaarheid zijn beide nodig als je echt verbinding wilt kunnen maken met anderen.”
Je authentieke zelf terugvinden
“Onder andere op de theaterschool heb ik geleerd hoe belangrijk het is om jezelf telkens weer te durven herontdekken, ook de duistere kanten die je hebt weggestopt omdat je ze niet wilt voelen. Die confrontatie is soms keihard, maar het biedt je de kans om nog meer toegang tot je authentieke zelf te krijgen en alles te benutten wat je in je hebt. Dat geeft je zo’n uitgebreid nieuw arsenaal om je te verplaatsen in een ander, te transformeren in de rol die je moet spelen. Als je dan tijdens de première in het theater onder de lampen staat voor het publiek, kun je onder die druk alles uit jezelf halen wat je nodig hebt om in het moment te doen wat nodig is. Goede theaterregisseurs kunnen je aan de hand meenemen in dit proces. Ze laten je voelen dat je jezelf onder druk bloot kunt geven zonder je kracht te verliezen. Dat voel je in je lijf.”
Lijfelijk leren
“Die ervaring op de toneelschool heeft me ervan overtuigd dat lijfelijk leren een zeer krachtige leerweg is, die veel managers en directeuren niet of nauwelijks kennen. Wat je fysiek ervaart, vergeet je niet meer. Tijdens dit programma zetten we daarom regelmatig het lichaam aan, bijvoorbeeld als een regisseur de aanpak die Grotowski voor acteurs heeft ontwikkeld toepast op de groep. De regisseur laat de groep een bepaalde fysieke beweging maken in voortdurend oogcontact met de andere groepsleden. Als deelnemers tegen hun fysieke grens aanlopen, worden ze uitgenodigd toch door te gaan. De regisseur moedigt ze aan in contact te blijven, niet af te haken, maar ook niet meer dan nodig te doen. Zo ontdekken ze dat er achter die fysieke grens een wereld ligt die ze niet kennen. Je ziet mensen veranderen op dat moment, omdat het allemaal gebeurt in contact met anderen. Ook merk je hoe er een flow ontstaat in de groep. Als iemand zich terugtrekt, zakt de energie weg en wordt het voor de anderen zwaarder. Dat gebeurt ook als iemand juist meer gaat doen dan gevraagd. Deze fysieke ervaring helpt mensen om onder grote druk echt in contact te blijven met zichzelf en de ander. Als er een doorgaande beweging ontstaat waarin iedereen voor 100% participeert, voelt het alsof je één bent, zoals in een zwerm vogels of met een groep dansers in een improvisatie. Als het gaat stromen is dat voelbaar. De parallel met de veranderprocessen waarin de deelnemers zitten is treffend en de ervaring is dan ook van grote waarde voor hun leiderschap in de verandering. Oud-deelnemers vertellen ons dat ze na deze oefening sneller herkennen wanneer ze op een bepaalde manier reageren op spannende situaties. Ze zijn zich bewust van hun eigen patronen, realiseren zich waar ze tegenaan lopen en hebben nu ook een alternatief. Ze hoeven niet de bekende weg te volgen, maar kunnen andere keuzes maken.”
Weten waar je vandaan komt
“Ik geloof ook sterk in de kracht van weten waar je vandaan komt, want hoe je gebakken bent zegt iets over jou in het nu. Met behulp van systemisch werken leggen we op een praktische manier de brug tussen oude patronen en de huidige situatie. Als de spanning toeneemt, hebben mensen de neiging terug te vallen op de patronen die passen in hun oude overlevingsstrategie. Veel leiders hebben bijvoorbeeld geleerd dat ze kunnen overleven door zich boven de groep te plaatsen, door controle te houden. In de complexe transities van nu werkt dat vaak averechts, omdat je je met anderen meer vanuit gelijkwaardigheid wilt verhouden. Om in je lijf te voelen hoe het is om te verbinden vanuit gelijkwaardigheid en de weerstand te ervaren die dit soms in jezelf oproept werken we met oefeningen gebaseerd op het lichaamswerk van Reich en Löwen. Dat is heel pittig, geeft deelnemers verassende nieuwe inzichten en laat een onuitwisbare indruk achter.”
Balans zoeken
“We geven deelnemers ook mee hoe belangrijk het is om in polariteiten te bewegen. Bij kracht hoort ook kwetsbaarheid, het zijn twee elementen van dezelfde polariteit. Als je altijd succesvol bent geweest door op de ‘rotonde’ van de kracht te blijven rijden, is dit een diep ingesleten weg geworden, waar je gemakkelijk in schiet. De ruimte om in spannende situaties toch ook de kwetsbaarheid toe te laten, is dan beperkt en maakt het nemen van die afslag lastig. Leiders geloven soms dat het hun ondergang betekent als ze niet meer die krachtige stijl zouden hanteren die ze heeft gebracht waar ze nu zijn. En toch weten ze dat ze moeten veranderen: die oude methode werkt niet meer. Wij bieden de veilige omgeving om het een keer te proberen, om te ervaren hoe het voelt om die afslag wel te nemen. Steeds eerst ervaren, dan reflecteren en vervolgens nieuwe – wetenschappelijk onderbouwde – kennis opdoen. Gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwording in balans onderdeel laten zijn van je leiderschap. Zodat je tijdens belangrijke momenten in je eigen complexe transitie weet hoe het voelt om een andere keuze te maken en daar ook de redenatie achter weet. Dan kun je je kwetsbaar opstellen als dat nodig is. Dan kun je je verplaatsen in de ander. Dan realiseer je je op tijd dat je een oud patroon niet hoeft te kopiëren om je doel te bereiken, maar dat je in je volle bewustzijn kunt kiezen voor een aanpak die wel dienend is aan het doel waar je voor staat.”
Dit interview verscheen eerder op www.aog.nl.